ขี่ช้างจับตั๊กแตน: บทเรียนสำนวน สุภาษิตไทย คำพังเพยเกี่ยวกับการลงทุนลงแรง
ภาษาไทยของเราเต็มไปด้วยถ้อยคำที่สละสลวยและมีความหมายลึกซึ้ง ซึ่งเราเรียกรวม ๆ ว่า "สำนวนไทย" อันประกอบไปด้วยสุภาษิต คำพังเพย และสำนวนต่าง ๆ ที่บรรพบุรุษของเราได้สร้างขึ้นเพื่อใช้เป็นเครื่องเตือนใจและสะท้อนวิถีชีวิต หนึ่งในนั้นที่นักเรียนคงเคยได้ยินกันบ่อยครั้งคือ “ขี่ช้างจับตั๊กแตน” วันนี้ผมจะมาอธิบายให้ทุกคนเข้าใจความหมายและแง่คิดที่ซ่อนอยู่ในถ้อยคำนี้กันครับ
"ขี่ช้างจับตั๊กแตน" เป็นสุภาษิต คำพังเพย หรือสำนวน?
ก่อนอื่นเรามาทำความเข้าใจประเภทของถ้อยคำเหล่านี้กันก่อนครับ
- สุภาษิต: คือ ถ้อยคำที่มุ่งเน้นการสั่งสอน ให้คติเตือนใจโดยตรง เช่น "ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว"
- คำพังเพย: คือ ถ้อยคำที่กล่าวเปรียบเทียบเหตุการณ์หรือสถานการณ์ต่าง ๆ เพื่อให้เห็นภาพ โดยไม่ได้เป็นการสอนโดยตรง แต่แฝงข้อคิดไว้ เช่น "น้ำขึ้นให้รีบตัก"
- สำนวน: เป็นคำที่กว้างที่สุด หมายถึงถ้อยคำที่มีความหมายไม่ตรงตัว ต้องอาศัยการตีความ
สำหรับ "ขี่ช้างจับตั๊กแตน" นั้น จัดเป็น คำพังเพย ครับ เพราะเป็นข้อความที่กล่าวเปรียบเปรยถึงการกระทำที่ไม่สมเหตุสมผลให้เห็นภาพอย่างชัดเจน และแน่นอนว่าก็เป็นส่วนหนึ่งของสำนวนไทยด้วยเช่นกัน
ความหมายของคำพังเพย “ขี่ช้างจับตั๊กแตน”
ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔ ได้ให้ความหมายของ "ขี่ช้างจับตั๊กแตน" ไว้ว่า เป็นการลงทุนมากแต่ได้ผลนิดหน่อย
ลองจินตนาการตามนะครับ ช้างเป็นสัตว์ใหญ่โตและมีพละกำลัง การจะนำช้างมาใช้งานหนึ่งครั้งถือเป็นเรื่องใหญ่ ในขณะที่ตั๊กแตนเป็นเพียงแมลงตัวเล็ก ๆ การกระทำที่ต้องถึงขนาดขี่ช้างเพื่อไปไล่จับตั๊กแตนเพียงตัวเดียว จึงเป็นการลงทุนลงแรงที่ยิ่งใหญ่เกินความจำเป็นอย่างยิ่ง ผลลัพธ์ที่ได้กลับมาคือตั๊กแตนตัวจิ๋ว ซึ่งไม่คุ้มค่ากับการลงทุนเลยแม้แต่น้อย
ดังนั้น คำพังเพยนี้จึงใช้เปรียบเปรยถึงการกระทำใด ๆ ที่ลงทุนลงแรง หรือใช้จ่ายเงินทองไปมากเกินกว่าเหตุ แต่ผลตอบแทนที่ได้กลับมานั้นน้อยนิด ไม่คุ้มค่าเหนื่อยครับ
ตัวอย่างการใช้คำพังเพย “ขี่ช้างจับตั๊กแตน”
เพื่อให้เข้าใจความหมายของคำพังเพยนี้มากขึ้น ลองมาดูตัวอย่างสถานการณ์ที่สามารถนำไปใช้ได้กันครับ
- การทำงาน: การสร้างทีมงานขนาดใหญ่และใช้งบประมาณมหาศาล เพื่อทำโครงการเล็ก ๆ ที่มีความสำคัญน้อย ถือเป็นการขี่ช้างจับตั๊กแตน
- การแก้ปัญหา: เมื่อคอมพิวเตอร์มีปัญหาโปรแกรมค้างเล็กน้อย ซึ่งอาจแก้ไขได้ด้วยการรีสตาร์ทเครื่อง แต่กลับตัดสินใจซื้อคอมพิวเตอร์เครื่องใหม่ราคาแพงทันที
- การเรียน: การใช้เวลาอ่านหนังสือทั้งคืนเพื่อเตรียมสอบเก็บคะแนนเพียง 1-2 คะแนน ซึ่งส่งผลเสียต่อสุขภาพและกระทบกับการสอบวิชาอื่น ๆ ที่สำคัญกว่า
ข้อคิดที่ได้จากคำพังเพย “ขี่ช้างจับตั๊กแตน”
คำพังเพยนี้สอนให้เรารู้จักคิดไตร่ตรองให้รอบคอบก่อนที่จะลงมือทำสิ่งใด ๆ เราควรประเมินความสำคัญของงานและวางแผนใช้ทรัพยากร ทั้งเวลา เงินทอง และแรงงาน ให้เหมาะสมกับผลลัพธ์ที่คาดหวัง การรู้จักวางแผนและใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า คือหัวใจสำคัญของการทำงานและการใช้ชีวิตอย่างมีประสิทธิภาพ เพื่อที่เราจะได้ไม่สูญเสียสิ่งต่าง ๆ ไปโดยเปล่าประโยชน์ครับ
